ماجرای لو رفتن ۷۴ آلبوم از آلبوم‌خانه کاخ گلستان | علاقه‌مندان خوشحال، مسئولان نگران!

حدود دو هفته پیش تلگرامی با لینک گوگل درایو در بین علاقه مندان به حوزه میراث و تصاویر تاریخی ایران به اشتراک گذاشته شد. این لینک حاوی 74 آلبوم عکس از آلبوم خانه است کاخ گلستان توسط شخصی ناشناس منتشر شد. به دلیل محدودیت‌های کاخ گلستان برای انتشار عمومی عکس‌های مجموعه‌اش از ابتدا، این یک رویداد منحصربه‌فرد بود. ناشناس ارسال کننده این آلبوم ها در متن همراه، «رفتار مجموعه دارانی که اسناد مهم تاریخی را قفل می کنند» را محکوم کرده و از دیگران می خواهد که تا حد امکان این آلبوم ها را بازنشر کنند.

از حدود دو هفته پیش، آلبوم ها به صورت خصوصی توزیع شده اند. اما در روزهای اخیر لینک دسترسی به این آلبوم ها به صورت عمومی در شبکه های اجتماعی منتشر شد و با استقبال زیادی روبرو شد. انتشار حدود 3200 عکس تاریخی از سلسله قاجار که بسیاری از آنها تا کنون منتشر نشده بود، اما از سوی خانه آلبوم کاخ گلستان با سابقه سختگیری در انتشار اسناد خود، واکنش های متفاوتی را در پی داشت.

محمدرضا طهماسب، پژوهشگر تاریخ عکاسی ایران که سابقه همکاری با گنجینه های موزه و انتشار کتاب را دارد، در صفحه شخصی خود در اینستاگرام مطلبی با عنوان «شبیخون» منتشر کرد و نوشت:

برای دریافت یک یا حتی چند عکس ساده و بدتر از این مجموعه (خانه آلبوم کاخ گلستان) باید به مدیریت کاخ مکاتبه کنید. سپس در صورت توافق نامه به مدیر فروشگاه آلبوم ارسال می شود و سپس موضوع عکس درخواستی با تعداد محدودی عکس موافقت می کند در صورتی که در آلبوم هایی که در فروشگاه آلبوم کاخ گلستان تحت عنوان نام آلبوم سایه . سالهاست که این روش نادرست و غیرعلمی جست و جو و تهیه و ارائه عکس را به مدیران کاخ گلستان و کارمندان فروشگاه آلبوم یادآوری می کنم اما نتیجه ای نمی گیرم…

این محقق در ادامه متن خود با اشاره به آرشیوهای آنلاین در سراسر جهان این سوال را مطرح کرد که آیا زمان آن فرا نرسیده است که کاخ گلستان نیز مانند دیگر آرشیوهای معتبر و دیجیتالی جهان، امکان استفاده از این آلبوم ها را برای همگان فراهم کند. با برنامه ریزی منطقی

با توجه به شماره گذاری آلبوم های منتشر شده و با دانستن اینکه این آلبوم ها به بخش آلبوم های سایه (عکس) تعلق دارند، می توان حدس زد که چه گنجینه بزرگتری از اسناد و تصاویر تاریخی در آلبوم خانه کاخ گلستان قرار دارد. گنجینه ای که اگر در دسترس عموم قرار گیرد، احتمالاً انگیزه های قدرتمندی در پژوهش قاجار ایجاد می کند. اما در حال حاضر پشت درهای بسته است و گاهی اوقات فقط اخباری مانند از دست دادن آلبومی از این مجموعه سروصدا می کند.

از مجموعه عکس های منتشر شده از کتابخانه آلبوم کاخ گلستان

شادی جهانی!

علاقه مندان به تصاویر تاریخی با استقبال گسترده ای از انتشار یکباره این مجموعه دیدنی از عکس مواجه شدند. نگاهی به وضعیت شبکه های اجتماعی نشان می دهد که از 10 روز پیش یکی یکی عکس های این مجموعه در حال انتشار است و علاقه مندان مشغول جستجوی اطلاعات و تصاویر مهم این آلبوم ها هستند. «کجارو» پیشتر عکس جدیدی از ببری خان، گربه ناصرالدین شاه قاجار منتشر کرده بود که به بهانه مجموعه ای از آلبوم های لو رفته در شبکه های اجتماعی منتشر شد. گزارشی از سرنوشت این گربه منتشر شده. این اتفاق نشان از ظرفیت بالای پژوهشی این آلبوم ها برای محققین متخصص دارد و به زودی نتایج ارائه این آلبوم ها در تحقیقات آتی کارشناسان این حوزه قابل مشاهده خواهد بود. این روزها اما صفحات شبکه های اجتماعی با موجی از عکس های دیده نشده از دوران قاجار روبرو هستند و عموم مردم در نگاه اول از این اتفاق استقبال می کنند.

One X netizen در پاسخ به لو رفتن این آلبوم نوشت:

این درز اطلاعات از کتابخانه آلبوم کاخ گلستان یکی از بزرگترین تحولات در زمینه قاجار شناسی است. علاوه بر کمک به محققین در زمینه های مختلف، باعث ارتباط بیشتر مردم با این دوره می شود.

کاربر دیگری نیز از افراطی بودن عواقب احتمالی این نشت انتقاد کرد و نوشت:

پژوهشگران ایرانی همواره از انحصار شکایت داشته اند. حال ببینیم در این وضعیت انحصاری چه می کنند؟ آیا این دسترسی جرقه حرکت های جمعی متفکرانه و مفیدی برای استفاده از گنج خواهد داشت یا به چند لایک در فضای مجازی بسنده می کنند؟

تهیه سفرنامه تصویری ناصرالدین شاه به مازندران بر روی نقشه های به روز

حضور این آلبوم ها به انتشار عکس هایشان در شبکه های اجتماعی خلاصه نمی شود. مهدی طباطبایی از فعالان دوره قاجاریه اندکی پس از انتشار این آلبوم ها، سفرنامه مصور ناصرالدین شاه قاجار در سال 1292 هجری قمری به مازندران بر اساس عکس های یکی از آلبوم های نقشه فعلی و همه عکس های آن سفر را در موقعیت فعلی خود قرار دهید. این نقشه که در دسترس عموم قرار گرفته است، اینک سفرنامه تصویری جذابی برای عموم مردم خواهد بود که همگام با یادداشت های روزانه ناصرالدین شاه از این سفر است.

می‌توان پیش‌بینی کرد که با توجه به اهمیت عکس‌های منتشر شده و تعداد تصاویری که قبلاً در دسترس عموم نبود، این گونه فعالیت‌ها در این آلبوم‌ها در روزهای آینده ادامه داشته و اطلاعات بازیابی شده از این آلبوم‌ها در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.

مدیر کل موزه های کشور: تخلف است!

هادی میرزایی، مدیرکل موزه های وزارت میراث فرهنگی در واکنش به انتشار این آلبوم ها به کجارو گفت:

ارسال این آلبوم ها تخلف است و ما به دنبال منبعی هستیم که آنها را ارسال کرده است. در همه کشورها، این نوع انتشار گنجینه موزه ماهیت جنایی دارد. این حادثه با تعهدات مربوط به دسترسی به آثار و گنجینه ها مطابقت ندارد. استفاده از این آثار قانوناً ممنوع بوده و هرگونه تحقیق یا استفاده دیگر از آنها باید منوط به مجوز کاخ گلستان باشد.

انتشار این آلبوم ها با متنی همراه بود که به نظر می رسد اقدامی اعتراضی به بسته شدن آثار گنجینه و انحصار دسترسی به آن ها باشد. مدیر کل موزه های کشور نظر دیگری دارد و می گوید:

هیچ درخواستی بی پاسخ نمی ماند ما در ارائه مدارک سختگیر نیستیم. اما حفظ محرمانه بودن، احترام به اصول مالکیت معنوی و تعهدات طرفین نیز مهم است. هر محققی که پروپوزال خاصی با هدفی خاص ارائه می کرد، مدارک لازم را دریافت می کرد.

با این حال، بسیاری از محققان از محدودیت های غیرضروری در ارائه نسخه های دیجیتالی اموال موزه به وزارت میراث فرهنگی شکایت کرده اند. کتابخانه کاخ گلستان یکی از مهمترین مراکز اسناد تصویری دوره قاجار در جهان است که بارها از سوی منتقدان متهم به انحصارطلبی شده است. اما هادی میرزایی این اتفاق را رد می کند و می گوید:

کتابخانه آلبوم کاخ گلستان ساماندهی شد و رویه ها را ارتقا دادیم. بحث توسعه و گسترش فضای آلبوهانه نیز مطرح است تا حتی گردشگران کاخ گلستان بتوانند از بخشی از آن دیدن کنند.

از مجموعه عکس های منتشر شده از کتابخانه آلبوم کاخ گلستان

بسیاری از موزه‌ها در سراسر جهان بخشی از اسناد، اسناد، آرشیوهای تاریخی و حتی عکس‌های اشیای موزه‌ای خود را به روش‌های مختلف و با رعایت معیارهای مختلف، از جمله شرایط استفاده تجاری از آثار، به راحتی در دسترس عموم قرار می‌دهند. آرشیوها و موزه های بسیاری در سراسر جهان تاکنون آلبوم های تاریخی مرتبط با ایران مانند آلبوم آنتوان سوروگین را با بالاترین کیفیت در اختیار عموم قرار داده اند. اتفاقی که سال هاست در ایران وعده داده شده است. اما هنوز به مرحله اکشن نرسیده است. به نظر می رسد معیار خاصی برای انتشار اسناد تاریخی برای موزه ها وجود ندارد و برخی موزه ها ترجیح می دهند انتشار اسناد را با روش های سختگیرانه کنترل کنند. اتفاقی که شبهه دسترسی انحصاری به مجموعه ها را ایجاد کرد. با این حال، برخی از موزه‌های غیردولتی ایران از سال‌ها پیش شروع به انتشار آرشیو دیجیتال مجموعه‌های خود کردند و حتی تصاویر باکیفیتی از آثار خود را به صورت رایگان در اختیار عموم قرار دادند. موزه های وزارت میراث فرهنگی که مخزن بسیاری از اسناد و مدارک و تصاویر تاریخی کشور هستند، در این زمینه به طور جدی عقب هستند و به نظر می رسد مقاومت شدیدی در برابر افشای آثار خود داشته باشند. اما چند سالی است که وزارت میراث فرهنگی به دنبال راهی برای انتشار محتوای دیجیتال از گنجینه موزه ها است. اساس چنین رویدادی دیجیتالی شدن مجموعه موزه های کشور است. روندی که هادی میرزایی، مدیرکل موزه های کشور از آن خبر داد:

بیش از هشت هزار شی، آثار مکتوب و اسناد موزه‌های سراسر کشور در سامانه جم (سامانه جامع ارزش‌های تاریخی و فرهنگی منقول) بارگذاری شده است. تنها در هشت ماه گذشته 1000 اثر دیگر به این مجموعه اضافه شده است و مهم ترین موضوع برای ما ایجاد آرشیو دیجیتالی آثار است. باید تلاش کنیم شرایطی برای دسترسی عموم به این آثار فراهم شود تا کسانی که مایل هستند از آن استفاده کنند.

مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی وعده داده است تا پایان سال بخشی از آرشیو دیجیتالی آثار موزه‌ای ایران در دسترس عموم قرار گیرد. همچنین بر اساس اطلاعات کسب شده کجارو، کاخ گلستان به زودی اطلاعیه ای مبنی بر درز ۷۴ آلبوم از گنجینه خود منتشر خواهد کرد. اگرچه کاخ گلستان تا این گزارش پاسخی به این اتفاق نداده است، اما بسیاری بر این باورند که اکنون بهترین زمان برای این کاخ است تا حداقل 74 آلبوم لو رفته را در سایت خود منتشر کند و در دسترس عموم قرار گیرد و این گام مثبتی برای انتشار The public می تواند اسناد و تصاویر را از مخازن خود بازیابی کند.